Ziekten en afwijkingen die de zwangerschap compliceren

IJzergebrek komt het meest frequent voor bij zwangeren. IJzer wordt actief, tegen een gradiënt in, door de placenta naar de foetus getransporteerd; zelfs bij een zeer laag serumijzergehalte van de moeder krijgt de foetus voldoende ijzer. Ook voor de toename van het maternale erytrocytenvolume is extra ijzer nodig. Sommige zwangeren kunnen de grotere ijzerbehoefte onvoldoende aanvullen uit de voeding. Dat komt meestal door slechte voedingsgewoonten of door snel opeenvolgende zwangerschappen.

Foliumzuurgebrek . Minder frequent is anemie door foliumzuurgebrek. Ook aan foliumzuur is meer behoefte, vooral voor de foetus. Foliumzuurvoorraden kunnen opraken door bijvoorbeeld snel op elkaar volgende zwangerschappen en door lactatie. Bij onvoldoende gevarieerde voeding kan een tekort ontstaan aan foliumzuur, maar dit kan ook worden veroorzaakt door braken. Ten slotte is bij tweelingzwangerschap en hemoglobinopathie de behoefte aan foliumzuur groter.

Vitamine B12-deficiëntie leidt tot een pernicieuze anemie door een resorptiestoornis in de dunne darm van vitamine B12. Voor resorptie van vitamine B12 is koppeling nodig aan intrinsieke factor, een glycoproteïne, geproduceerd in de maagwand.

Hemoglobinopathieën. De derde belangrijke oorzaak voor anemie die in de zwangerschap van betekenis is, wordt gevormd door de hemoglobinopathieën . Deze komen in Nederland vooral voor bij immigranten. Sikkelcelziekte wordt veroorzaakt door een afwijkende bouw van het hemoglobinemolecuul (HbS en ook wel HbC in plaats van HbA₁). Het afwijkende molecuul komt vooral voor bij negroïden, en heeft in de heterozygote vorm (‘sikkelcel-trait ’, HbAS of HbAC) nauwelijks nadelige gevolgen tijdens de zwangerschap, behalve soms bij een foliumzuurtekort. De homozygote vormen (HbSS, HbCC) kunnen – niet alleen in de zwangerschap – tot ernstige problemen leiden. In de zwangerschap komen vaker crises voor, veroorzaakt door uitkristalliseren van HbS in gereduceerde vorm, met als gevolg intravasculaire aggregatie van sikkelvormig veranderde erytrocyten, de zogenoemde sikkelcellen. Die sikkelceltrombi veroorzaken (micro)infarcten in allerlei organen, inclusief de placenta. Infecties bevorderen het optreden van crises. Kenmerkend voor een crise zijn de botpijnen en pijnen in de leverregio. Bij thalassemie is de synthese van één of meer globineketens gestoord; die ketens zijn overigens wel normaal van bouw. Bij een alfathalassemie is één of meer van de 4-alfaketens deficiënt; bij een bètathalassemie betreft het een deficiëntie van de bètaketens. De afwijking komt vooral voor bij immigranten uit mediterrane gebieden, Afrika en Zuid-Azië. Indien bij een alfathalassemie alle vier de ketens ontbreken, is er sprake van een letale aandoening (Hb Barts hydrops foetalis ); als er één alfaketen aangemaakt wordt (genotype –/-α), is er sprake van een heterozygote vorm met een ernstige microcytaire anemie. Als er sprake is van twee alfaketens, dan is dat meestal zonder klinische verschijnselen, hoewel de hemoglobine-indices (MCV en MCH) verlaagd zijn. Door de verhoogde bloedafbraak en de daardoor verhoogde bloedaanmaak ontstaat soms foliumzuurdeficiëntie. Bij een bètathalassemie, waarbij het bètaglobuline niet wordt aangemaakt, geeft de heterozygote vorm in principe geen verschijnselen, hoewel het Hb-gehalte (en ook de indices) verlaagd is. Bij de homozygote vorm is de patiënt transfusieafhankelijk.

In de tropen, en dus ook bij immigranten uit die gebieden, moet bij anemie altijd worden gedacht aan malaria en mijnwormziekte . Malaria is een belangrijke oorzaak van hemolytische anemie. Bij mijnwormziekte is sprake van ijzergebreksanemie als gevolg van gastro-intestinaal bloedverlies.

Als oorzaak van onverklaarde anemie, vooral bij negroïden, moet ook worden gedacht aan enzymdeficiënties in de erytrocyten, vooral glucose-6-fosfaatdehydrogenase (G6PD-)deficiëntie . Deze X-gebonden recessieve aandoening heeft hemolytische anemie tot gevolg. De rode bloedcel heeft G6PD nodig voor energievoorziening. G6PD-deficiëntie leidt tot energietekort in de rode bloedcel en uiteenvallen daarvan. Hemolyse wordt geïndiceerd door gebruik van sommige antimalariamiddelen, infecties en het eten van tuinbonen.

Infectieziekten, zoals een infectie met hiv, kunnen ook gepaard gaan met anemie. Het betreft dan een normocytaire anemie.